Sygnalista - kto to taki?

Sygnalista - hasło to coraz częściej pojawia się w debacie publicznej i mediach. W polskich realiach może nie mieć zbyt pozytywnych skojarzeń, lecz nie należy ulegać pierwszemu skojarzeniu. Osoba, która zgłasza nieprawidłowości swojemu pracodawcy, często naraża się na nieprzyjemne konsekwencje. Stawia na szali swoją pracę, karierę, stabilność finansową. Potencjalny sygnalista często rezygnuje ze zgłaszania swoich zastrzeżeń lub podejrzeń z obawy przed działaniami odwetowymi. Właśnie z tego względu zasługuje na ochronę.

Wprowadzenie mechanizmów ochrony sygnalistów zostało narzucone polskiemu ustawodawcy przez Dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii. Zgodnie z przepisami Dyrektywy, sygnalistą jest osoba zgłaszająca naruszenie przepisów, w szczególności dotyczących:

• zamówień publicznych;
• usług, produktów i rynków finansowych oraz zapobiegania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu;
• bezpieczeństwa produktów i ich zgodność z wymogami, bezpieczeństwa transportu;
• ochrony środowiska, ochrony radiologicznej;
• bezpieczeństwa żywności i pasz, zdrowia i dobrostanu zwierząt;
• zdrowia publicznego;
• ochrony konsumentów;
• ochrony prywatności i danych osobowych oraz bezpieczeństwa sieci i systemów informacyjnych;
• naruszenia zasad konkurencji i pomocy państwa.

Przedstawiony katalog może być rozszerzony o kolejne dziedziny, wedle uznania ustawodawcy krajowego lub danego pracodawcy.

Sygnalistą w rozumieniu przepisów Dyrektywy może zostać pracownik, urzędnik służby cywilnej, osoba prowadząca jednoosobową działalność gospodarczą, akcjonariusz, wspólnik, wolontariusz, stażysta, ale również były pracownik, kandydat do pracy. Ochrona wszystkich tych osób w związku z dokonanym przez nich zgłoszeniem polega przede wszystkim na zachowaniu w poufności ich danych osobowych, a także na zakazie podejmowania względem nich jakichkolwiek działań odwetowych. Warunkiem ochrony jest konieczność posiadania przez osobę zgłaszającą naruszenie uzasadnionych podstaw by sądzić, że informacje na temat naruszeń są prawdziwe w momencie dokonywania zgłoszenia. Jako potencjalne działania odwetowe, Dyrektywa wyróżnia:

• zawieszenie, przymusowy urlop bezpłatny, zwolnienie lub równoważne środki;
• degradację lub wstrzymanie awansu;
• przekazanie obowiązków, zmianę miejsca pracy, obniżenie wynagrodzenia, zmianę godzin pracy;
• wstrzymanie szkoleń;
• negatywną ocenę wyników lub negatywną opinię o pracy;
• nałożenie lub zastosowanie jakiegokolwiek środka dyscyplinarnego, nagany lub innej kary, w tym finansowej;
• przymus, zastraszanie, mobbing lub wykluczenie;
• dyskryminację, niekorzystne lub niesprawiedliwe traktowanie;
• nieprzekształcenie umowy o pracę na czas określony w umowę o pracę na czas nieokreślony, w sytuacji gdy pracownik mógł mieć uzasadnione oczekiwania, że zostanie mu zaoferowane stałe zatrudnienie;
• nieprzedłużenie lub wcześniejsze rozwiązanie umowy o pracę na czas określony;
• szkodę, w tym nadszarpnięcie reputacji danej osoby, zwłaszcza w mediach społecznościowych, lub straty finansowe, w tym straty gospodarcze i utratę dochodu;
• umieszczenie na czarnej liście na podstawie nieformalnego lub formalnego porozumienia sektorowego lub branżowego, co może skutkować tym, że dana osoba nie znajdzie w przyszłości zatrudnienia w danym sektorze lub danej branży;
• wcześniejsze rozwiązanie lub wypowiedzenie umowy dotyczącej towarów lub umowy o świadczenie usług;
• odebranie licencji lub zezwolenia;
• skierowanie na badania psychiatryczne lub lekarskie.

Zgłaszanie naruszeń przez sygnalistów ma dużą wartość dodaną, ponieważ znajdują się oni znacznie bliżej informacji o ewentualnych nieuczciwych i nielegalnych praktykach. Dzięki zgłoszeniom, pracodawca może podjąć szybką reakcję, nie czekając aż naruszenia znajdą negatywne odzwierciedlenie w rzeczywistości.

Adwokat Miłosz Rabczyński