Sygnaliści - o co w tym wszystkim chodzi?

 W motywie pierwszym do dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii, ustawodawca unijny wskazał, że osoby pracujące dla podmiotu publicznego lub prywatnego, często przy wykonywaniu zleconych im zadań, dowiadują się o zdarzeniach mogących potencjalnie stanowić naruszenia prawa Unii lub porządku prawnego państw członkowskich. Osoby takie jednak rzadko decydują się na przekazanie tych informacji dalej – czy to do swoich przełożonych, czy organów ścigania. Wynika to przede wszystkim z obawy o skierowanie przeciwko nim  działań odwetowych wobec braku zapewnienia odpowiednich instrumentów ochrony praw i interesów sygnalistów.

Komisja Europejska wskazała, że brak skutecznej ochrony sygnalistów może stanowić zagrożenie dla wolności wypowiedzi i mediów zagwarantowanych w art. 11 Karty Praw Podstawowych, a aktualne instrumenty ich ochrony mają obecnie charakter rozdrobniony i niepełny. Jako przykład wskazać można ustanowienie obowiązkowych procedur zgłaszania nadużyć w sektorze finansowym na podstawie rozporządzenia  Parlamentu Europejskiej i Rady nr 596/2014 z dnia 16 kwietnia w sprawie nadużyć na rynku, czy regulacje przyjęte w polskim Kodeksie Pracy dotyczące np. zasady niedyskryminowania w zatrudnieniu (art. 18^3a) lub naruszenia zasady równego traktowania art. (18^3b).

Z danych przedstawionych przez Komisję w ww. wniosku wynika, że 81 % obywateli państw członkowskich nie zgłosiło przypadków korupcji, których była świadkami a szkody powstałe na skutek braku ustanowienia odpowiednich procedur zgłaszania naruszeń – w samym sektorze zamówień publicznych – wynoszą od 5,8–9,6 mld EUR rocznie. Nie powinno zatem dziwić zintensyfikowanie działań w tym obszarze – nie tylko na poziomie unijnym, ale także krajowym.

W dniu 18 października 2021 r. na stronie Rządowego Centrum Legislacji opublikowano projekt ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa, którego celem jest dostosowanie polskiego porządku prawnego do regulacji przyjętych na poziomie unijnym. Przyjęte przez UE przepisy zawarte zostały przyjęte bowiem w postaci dyrektywy, dlatego też ten akt prawny nie będzie bezpośrednio obowiązywać w porządkach prawnych państw członkowskich (w przeciwieństwie do rozporządzeń). Także polski ustawodawca, we wskazanym powyżej projekcie zauważa, że w Polce brak jest kompleksowej regulacji dot. ochrony sygnalistów, a obowiązujące już regulacje w tym zakresie mają charakter szczątkowy i niepełny.

W skrócie - nadchodzące zmiany przepisów mają nakłonić podmioty publiczne oraz przedsiębiorców do stworzenia kanałów umożliwiających sygnalistom przekazanie informacji o zauważonych przez nich naruszeniach w różnych obszarach prawa (np. począwszy od prawa pracy, przez szeroko rozumiane prawo gospodarcze, na ochronie danych osobowych kończąc), w sposób zapewniający ochronę interesów (np. prawnych i ekonomicznych) takich osób. Co prawda w Polsce prace nad wdrożeniem przepisów unijnych jeszcze trwają, ale z uwagi na zbliżający się termin transpozycji przepisów dyrektywy 2019/1937, który upływa 17 grudnia 2021 r. należy spodziewać się przyspieszenia prac nad polskimi przepisami i rychłym przyjęciem ich przez Sejm oraz Senat.