Minęło ponad pół roku od upływu terminu na przyjęcie ustawy
o sygnalistach - co dzieje się
z projektem ustawy?
Odpowiadając na pytanie zawarte w tytule wpisu - niestety niewiele i za mało. Pewnym pocieszeniem może być fakt, że na dzień 17 grudnia 2021 roku (tj. na dzień w którym przepisy powinny być implementowane), właściwe regulacje przyjęło tylko 5 państw członkowskich UE (Dania, Litwa, Malta, Portugalia i Szwecja). Do dnia dzisiejszego do tego grona dołączyło kolejnych 6 państw (Chorwacja, Cypr, Francja, Irlandia, Łotwa i Rumunia). Na końcu peletonu znajdują się Węgry, które jeszcze nie rozpoczęły prac nad implementacją przepisów.
Ostatnia aktualizacja prac nad polską ustawą pochodzi z dnia 12 kwietnia 2022 roku, kiedy to na stronie Rządowego Centrum Legislacji opublikowano kolejny, drugi projekt ustawy o sygnalistach, rozstrzygający niektóre wątpliwości i zastrzeżenia zgłaszane do pierwotnej wersji projektu. Zakładane zmiany są istotne zarówno dla instytucji publicznych, jak i dla pracodawców z sektora prywatnego. Poniżej przedstawiamy najważniejsze - w naszej ocenie - zmiany.
- Rezygnacja z sankcji bezskuteczności czynności
Pierwszy projekt ustawy zakładał sankcję bezskuteczności czynności prawnej polegającej na wypowiedzeniu lub rozwiązaniu umowy o pracę lub umowy w obrocie gospodarczym, której stroną jest zgłaszający, z powodu dokonania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego. W nowym projekcie omawiane rozwiązanie nie znalazło miejsca.
- System zachęt
Kolejnym z projektowanych rozwiązań jest bezpośrednie wskazanie, że pracodawca ma możliwość określenia w procedurze wewnętrznej systemu zachęt. Projekt nie rozstrzyga, na czym te zachęty miałyby polegać. Jest to jedna z najbardziej kontrowersyjnych, projektowanych zmian – jednoznacznie kojarzy się ona z wynagradzaniem za „donoszenie”. Na szczęście „system zachęt” nie jest obowiązkowym elementem wewnętrznych procedur i można spodziewać się, że o ile omawiane rozwiązanie w ogóle znajdzie się w przyszłej ustawie, to nie będzie one popularne ani wśród pracodawców, ani wśród pracowników. Pakiet SPA za zgłoszenie naruszenia prawa, czy atrakcyjna premia? Oby nie odbiło się to na jakości samych zgłoszeń.
- Wejście w życie przepisów, vacatio legis
Nowy projekt ustawy zakłada wejście w życie ustawy po upływie 2 miesięcy od dnia jej ogłoszenia, a następnie 1-miesięczny termin na przyjęcie procedur przez pracodawców - liczony od dnia wejścia przepisów w życie. Zmiana ta pozwoli pracodawcom przygotować stosowne dokumenty oraz wdrożyć rozwiązania w zakładach pracy. Pierwotny projekt zakładał krótki, 14-dniowy termin na wejście w życie przepisów ustawy, przez co zmianę należy ocenić zdecydowanie pozytywnie.
- Rezygnacja z anonimowości zgłoszeń
Nowy projekt w zasadzie wyłącza możliwość dokonywania anonimowych zgłoszeń – w ogóle na ten temat się nie wypowiada. W uzasadnieniu projektu ustawy wskazano natomiast, że „zgłoszenia anonimowe nie będą podlegały rygorom ustawy, co oznacza, iż mogą one być pozostawione bez rozpoznania, również w przypadku zgłoszeń dokonanych do Rzecznika Praw Obywatelskich. Niemniej w przypadku, w którym podmiot prawny lub organ publiczny zdecydują się rozpatrywać zgłoszenia anonimowe, należało będzie odpowiednie regulacje tej kwestii umieścić odpowiednio w procedurze wewnętrznej podmiotu prawnego lub procedurze zewnętrznej organu publicznego”. Warto przypomnieć, że kwestia rozpoznawania anonimowych zgłoszeń początkowo była pozostawiona do uznania pracodawców.
- Konsultacje z zakładowymi organizacjami związkowymi
Nowym rozwiązaniem jest przyjęcie, że obowiązkowe konsultacje treści procedury wewnętrznej ochrony sygnalistów z zakładowymi organizacjami związkowymi mają trwać nie krócej niż 7 dni i nie dłużej niż 14 dni od dnia przedstawienia przez dany podmiot projektu procedury wewnętrznej. Określenie długości konsultacji umożliwi pracodawcom sprawne zaplanowanie wdrożenia wewnętrznych regulacji.
- Zgłoszenia zewnętrzne
Jedną z największych niejasności na gruncie pierwszego projektu ustawy był brak precyzji w zakresie określenia, które podmioty publiczne będą zobowiązane do rozpatrywania tzw. zgłoszeń zewnętrznych. Nowy projekt wskazuje, że zgłoszenia zewnętrzne będą rozpatrywane przez Rzecznika Praw Obywatelskich lub przez organ publiczny (naczelne i centralne organy administracji rządowej, organy państwowe z wyłączeniem Rzecznika Praw Obywatelskich, organy wykonawcze jednostek samorządu terytorialnego, regionalne izby obrachunkowe, Szefa Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, Komendanta Głównego Straży Pożarnej oraz Urząd Komisji Nadzoru Finansowego).
- Okres retencji danych
Projekt zakłada, że dane osobowe przetwarzane w związku z przyjęciem zgłoszenia będą przechowywane maksymalnie 15 miesięcy (w miejsce pierwotnie projektowanych 5 lat) od dnia zakończenia działań następczych.
- Gminy liczące do 10 tysięcy mieszkańców
Jednym z najbardziej oczekiwanych przez podmioty publiczne rozwiązań jest wyłączenie obowiązku obsługi zgłoszeń wewnętrznych w stosunku do urzędów lub jednostek organizacyjnych gmin liczących mniej niż 10 000 mieszkańców. Jeśli gmina liczy więcej niż 10 tys. mieszkańców, to aktualny projekt ustawy zakłada obowiązek obsługi zgłoszeń wewnętrznych przez podmioty „na rzecz których wykonuje pracę” co najmniej 50 osób. Podmiot „na rzecz którego wykonuje pracę” mniej niż 50 osób może, ale nie musi ustalić procedurę wewnętrzną.
Procedura wewnętrzna może ponadto w omawianych założeniach zostać ustalona na podstawie umowy jako wspólna dla kilku urzędów lub jednostek organizacyjnych w ramach jednej gminy lub kilku gmin, pod warunkiem zapewnienia ich odrębności i niezależności od procedury przyjmowania zgłoszeń zewnętrznych i podejmowania działań następczych.
Należy pamiętać, że omawiane założenia dotyczą projektu ustawy, dlatego też mogą one w przyszłości ulegać dalszym zmianom. Pozostaje uzbroić się w cierpliwość i czekać na nadanie rozpędu procesowi ustawodawczemu.
Adwokat Miłosz Rabczyński